Audio

Text

Mien Frolüüd, mien Mannslüüd, wat se hier bekieken köönt, is dat Sinnteken van de neie Tiet: dat Automobil! En Wunnerwark van de Technik, de Motor utstaffeert mit vele Peerstärken. Dat versprekt us Flink ween, Toverlaat un persönlich free ween. Bavento seggt dat Automobil us Sekerheit in’n Verkhr un Reinlichkeit to. Vörbi sünd nu de Tieden, wo de Straten vull mit dampend Peeräppels weern! Kiekt Se ok up de överragend moi Form un de Eleganz van dit Automobil. Dit, mien Damens un Herren, is en Hansa, up de Rööd stellt in de Hansawerke in Varel!

Al temlich froh geiht dat in Varel mit de Industrialiseern lo un de Stadt warrt ok as das „Manchester in’n Norden“ ankeken. Dat harr ok mit de gode Anbinnen an’n Haven to doon. So kunnen Rohstoffen ohn Problemen ranbracht weern, dat man Se in de Stadt verarbeiden kunn. Dor sünd in de 40 Jahrn van’t 19. Jahrhunnert en ganz Reeg van Boomwullspinnereen un Grootwevereen mit Damp in de Gangen kamen. Dat duerde nich langen, denn keem de Iesenverarbeitung un de Maschienenfabriken hento. De sozial Struktur hett sik düchtig wannelt. Hunnerte van Arbeiters sünd ut Ostdüütschland anwurben wurrn. De hebbt kien enfachet Leven hier hatt. 1844 is denn de Druck wegen de leeg Ümstände van dat Amt Varel en „Denkschrift zur Arbeiterfrage“ rutgeven wurrn. Dor weern Vörsläg to finnen, wo man de Tiet van’n Arbeitsdag up 12 Stünnen begrenzen kunn, wo in de Hallen van de Fabrik de Gesundheit nich vergeten warrt un dat dat Warken van Kinners uphollen schull.
Al twintig Jahr later hebbt sik de Bedingen in de Wirtschopp verännert. De Haven is in de 1850er Jahrn utboet wurrn un weer man jümmers noch to lüttjet. Dorto keem, dat de Iesenbahn mehr Bedüden kreeg un de Problemen van de Logistik in’t Binnenland nu överwinnen kunn. Dor is dat mit de Wirtschopp in Varel eerstmal bargdaal gahn. Man veel bleev ok: Familie Schwabe hett en Flach van de Textilindustrie köfft un hett se mit en Ledder- un Treibriemenfabrik weer nee up de Been stellt.
Ok dat Verarbeiden van’t Iesen kreeg nei Upwind. De Fabriklüüd ut Varel August Sporkhorst un Robert Allmers hebbt sik 1905 vörnahmen, wat besünners Innovativet mit en groot Waagnis intogahn. Se wullen en Automobil boen! Dat weer damals noch en Speeltüüg för de rieken Lüüd un för de humpeligen Straten ok gar nich passlich. Man in blots en paar Jahr is dat Auto to Uthangschild för de „betere Sellskupp“ wurrn. Sogar Groothertog Friedrich August harr en smucken Hansa ut Varel, wo he sik mit dör de Landskupp chauffieren lett. Överhaupt hett de mondän Welt veel över de Marke Hansa snackt. De weer nich blots wat de Technik angung wiet vöran. Ne, Hansawagens hebbt ok en Bült heel bekannt un bedüden Autorennen wunnen! Viellicht weer Varel vandagen sowat as dat „Wolfsburg an der Jade“, wenn Hansa nich wegen de Tiet över Kopp gahn weer. De Inflation, de Last van de Wirtschopp dör de Eerst Weltkrieg un wat dor allns mit tosamengung, makde dat Överleven för Hansa stur. Mit de Weltwirtschaftskrise 1929 keem denn dat Enn. Wat blifft is en Stück Technikgeschicht mit Wunnerwark, wat man vandagen noch in jed Auto finnen kann.