Dat Utsäihn van däi Giergend wät in eester Linie bestimmt van däi Ärdschichten. Däi Naturruum maket den Kulturruum un giff voa, wi däi Minsken düssen Naturruum bruken kürnt. Däi ünnerschäidlichen Bodenarten, dat wat wasset, Hüser, Strauten, wat ünnere Ärden sitt, richt sik nau däi Stäinschichten inne däipen Ärden. Doarümme mot man sik däi Geschichte van däi Ärden van den Sunnersken Hürwel un däi Giergend rümmetou ankieken. Däi lütken Hürwels voa den Wiehengebirge, Bouhmter-, Sunnerske- un Däissler Hürwel –ohne den nördlichsten Biarg van den Mittelgebirge, den Stemweder Biarg, stammt nich van däi Iistiet, wat oft glöff wet; näh, säi sind Reste van den oulen Jura-Meer. Et heff voa hunnertnienzig- bet hunnertdattig Millionen Joahren Norddütskland ünner Water set un in däi Giergend van Bouhmte boule dräihunnert Meter dicke Stäinschichten afleggt. Säi sind ut Schiefer un Sandstäin. Dat Water häff sik Stücke ümme Stücke trüggetuargen un sou es dat Land dröige wurn. Oaber dat Water es wierkurmen bet tou däi Kriedetiet voa hunnertdattig Millionen Joahren. Lieke touen Wiehengebirge (Juraschichten) teht sik däi Hürwels van Bouhmte, Sunnern, Miernen un Däissel langes un sind tüsken füfftig un fiebensiebzig Meter houge.

In nen Tertiär (voa fiebensesstig Millionen Joahren) sind däi Afrikanske- un Eurasische Ärdplatten touhoupestött, un sou sind däi Alpen entstaunen. Oak in use Giergend hät sik däi däipen Schichten voaschuarben. Ut däi Tiet voa hunnertdattig Millionen Joahren find man goanich däipe in Sunnern, Liervern, Miernen un Däissel Stäine, woarinne Küohle es..

Däi Schichten, däi däi Iistiet metbröcht hät,-Laihm, Sand un Kies- giff et nur nau bet füfftig Zentimeter odder sind ganz wiage. Nen paar Meter van buaben es faster Sandstäin. Häi es in sou manche Stäinkuhlen nau tou säihn.

Däi Ärdschichten fallt sachte nau Süden aff. Tüsken däi enzelnen Stäine- schichten sitt`däi Küohleschichten, taien bet füfftig Zentimeter dicke. Düsse

Küohle häff den Namen „Weldenkohle“ nau äine Giergend in England, woa man düsse Sorte Küohle tou eeste funen häff. Van Venne üober Bouhmte, Sunnern un Liervern was äine groute natte Ecke. Groute Farne un annere Planten sind doa wurssen, affsturben, niet upwurssen un dänn met Schlamm affdecket, un van voatten göng dat wier lous. Un sou häff et Schicht ümme

Schicht äine Küohleschicht nau däi annern gierben. Os däi Schichten bruaken sind, es däi Küohle in Bouhmte, Sunner, Liervern un Däissel nau buaben kurmen. Däi eesten Küohle häff man achtaienhunnertdräiuntwüntig bien Soutbauen up den Meyerhof in Bouhmte funen. Van achtaienhunnert-

sessunfättig bet niergentaienhunnertveerunfüfftig häff man in Bouhmte in füfftaien bet hunnert Meter jedet Joahr sou dattigdusend Tonnen goe Anthrazitküohle ut däi Ärden halt! Dat es ouk in Sunnern bekannt wurn. Aff achtainhunnertveedenfüfftig es oak in Sunnern in veer Schächten Küohle ut däi Ärden hahlt wurn. Ouk sou in Liervern un in Däissel.

Däi Sage, wie däi Sunnerske Hürwel entstaunen es...

An den Wiehengebirge, up de Nordsiete, schall nen Riese lierbet häbben. Ührne störede däi Dümmer. Gümme wenn däi Sünne up den Dümmer schaint, stöiken ührne däi Sünnenstraulen derbe in däi Ougen. Hai harre ne dulle Idee. Däi Dümmer mot weg. Sou namm häi ne groute Schufkorden, un Ärden ut nen Wiehengebirge, vandaage däi Düerfoahrt bi Holthusen. Däi Schufkoarden was woll tou full. Up den langen Wegg nau Norden häff häi ünnerwiages gümme nen bitken affschütt`. Düer dütt Affschütten es nich blooss däi Lierverske Hürwel, näh ouk däi Sünnerske entstaun. an nen Dümmer es däi Riese nich ankurmen. Achter Hahme es ührne däi ganzen Koarden ümmekippet. Jau un sou es däi Stemweder Biarg entstaun!       Odder sou ähnlich!!!

Däi hürwelige Naturruum in Sunnern häff sien besonneret Utsäihn düer Landwirtschaft, Wisker, Busk un Büsker, restaurierte Fachwiarkhüser. Et es anners os däi wietere platte Giergend achtern Stemweder Biarg bet tou däi norddütsken Tiefebene.

In däi häilen Natur van Sunnern giff et äinen twüntig Kilometer langen Rad- un Wanderwegg. Doa kürnt Lüe sik voahalen un wiet üober Land kieken. Däi Riese van nen Wiehengebirge kümp ührne nich inne Möite, doch nen Räih odder nen Hase kann schon moal üobern Wegg loupen. Vürgel in oulen Äiken un Böiken un Hagens höert man schon.