Audio

Text

Van de oole Ollnborger Synagoge is vandag nix meer to seen. In de Reichspogromnacht van 1938 is se heel un daal utbrannt – un de Reste sünd affräten wurrn. Siet 1963 steiht an de Stä van de Synagoge an de Peterstraat – jüst tägenöwer van dat „PFL“ – een Gedenkmol mit een biblisch Text ut dat 2. Kapitel van dat Book Malachi: „Haben wir nicht alle einen Vater? Hat uns nicht ein Gott erschaffen? Warum denn verachten wir einander?“ Dat „Worüm“ van de Holocaust is van uns vandag jümmer noch swoor to begriepen – un disse Zitat ut dat Oole Testament seggt dat villicht an ´n besten ut. Worüm disse Haat up de Juden? Worüm disse malle, unsinnig Gewalt? Worüm disse Mörderee an unschüllig Minschen?
Jüst in Ollnborg weer dat Tosommenläben mit de Jöden Johrhunnerte laang aahn Pogrome. Siet dat 18. Johrhunnert geev dat hier jödisch Familien. Enkelke Jöden kreegen van de Stadtverwaltung al „Schutzbriefe“, mit de se sogor een Gewerbe upmaken kunnen. Ollnborger Stadtbörger weern se dormit obers noch nich. So schrifft Joseph Mendelssohn ut Jever int Johr 1846: „Der Großherzog ist den Juden sehr freundlich gesinnt; … Der menschliche Sinn… des Großherzogs für alle Dinge wird hoffentlich auch das Schutzverhältnis seiner israelitischen Untertanen in ein unbedingt staatsbürgerliches verwandeln.“ Man eerst na de Märzrevolution van 1848 in Berlin un de „Paulskirche“ in Frankfurt kreegen de Jöden in Düütschland meist de glieken Rechte as de Düütschen. Een por Johr later wurr al de eerste Synagoge in de Peterstraat upboot un inweiht. De „Allgemeine Zeitung des Judentums“ schrifft an ´n 24. August 1855: „Heute fand hier die Einweihung der Synagoge unter allgemeiner Teilnahme statt. Ihre Königlichen Hoheiten der Großherzog und die Großherzogin beehrten die Feier mit Ihrer Gegenwart.“ Un ok noch 1905 – as de jödisch Gemeen al 200 Minschen groot weer (un dat weern man blots een Percent van all Minschen in Ollnborg) – stüürde de Groothertog ut sien Kur in Dresden een fründlich Breef an de Jöden to ehr 50. Jubiläum van de Synagoge. Jöden-Haat sücht tja woll anners ut! Üm disse Tiet meenen de meisten Düütschen ok noch, dat dat Kaiserreich bold een Weltmacht wesen kunn, un de Jöden kunnen dor geern mitspeelen. Na de verloorn 1. Weltkrieg (1914-18) höör de politisch Drömeree un dat grootmulig Snacken up. De Illusionen weern verflogen. De National-Stolt weer anknackst, sozial un politisch Probleme kemen öwerall in ´n Blick. Bangmakeree un Unsäkerheit kunnst du öwerall höörn – de oole Tiet in dat 19. Jh. wurr heel moij seen, de Tiet na de Krieg harr schienbor blots noch Macken, sogor de neeje Republik – aahn Kaiser un Groothertoge. Veele Lü in Düütschland söchten dorüm na een Schulligen för all Maleschen. Un enkelke kreegen dat verkeert in ´n Kopp, dat dat woll de Jöden wesen kunnen – offschon de Jöden in Düütschland al laang assimileert weern un in de Weltkrieg sogor in dat düütsche Heer mitstreeden harrn. Dit mall Denken harrn veel Düütsche domols in ´n Sinn, besünners de, wecke öwer de historisch Wohrheet nich nadenken wullen or kunnen. De Jöden in Düütschland weern nu blots noch Fiende, de wech sullen – un ut „dat Wechsullen“ wurr ´n por Johr later brutaal Mörderee.
Vandag gifft dat in Ollnborg to ´n Glück wedder een lüttje, lebendig, jödisch Gemeen. Dat is för de Stadt een historisch unverdeent Gnaad, een tweede Chance för all Börgers vandag, de dat Verbräken an de Jöden nich wechschuwen or vergäten willen. Un dat is ok een Bidde un een Verspräken, in Ollnborg un in Düütschland up keen Fall wedder een politisch Krakeeler natolopen. Een fast un säker Demokratie bruukt Vernunft, Wohrheet un glieke Rechte för all Minschen.